در نظام حقوقی ایران، اثبات عسر و حرج زوجه برای درخواست طلاق، امری حیاتی است. قانون مدنی، مصادیق عسر و حرج را به طور کامل احصا نکرده و قاضی می‌تواند با توجه به عرف و شرایط اجتماعی، مواردی را به عنوان عسر و حرج شناسایی کند. این امر به دلیل تغییرات پیوسته در روابط اجتماعی و ظهور انواع جدیدی از مشکلات در زندگی زناشویی است. بنابراین، زوجه می‌تواند با ارائه دلایل و مستندات کافی، قاضی را متقاعد سازد که ادامه زندگی مشترک، موجب عسر و حرج او میشود. در این زمینه، شهادت شهود، نظریه کارشناس رسمی دادگستری و سایر ادله موجود در قانون مدنی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. به عنوان مثال، عدم تأمین نیازهای اساسی زوجه یا رفتارهای خشونت‌آمیز زوج که مغایر با عرف و اخلاق حسنه است، می‌تواند از مصادیق عسر و حرج قابل اثبات باشد.
بـرای مـشاوره حـقوقـی بـا مـا در ارتـباط بـاشـیـد
“اثبات عسر و حرج” در دعاوی خانوادگی، به ویژه در درخواست طلاق از سوی زوجه، از اهمیت بسزایی برخوردار است. قانونگذار در ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، مصادیقی از عسر و حرج را ذکر کرده است، اما این مصادیق تمثیلی بوده و منحصراً به آنها محدود نمی‌شود. بنابراین، راههای اثبات عسر و حرج متنوع بوده و زوجه می‌تواند با توسل به ادله مختلف، عسر و حرج خود را به دادگاه اثبات نماید. در این مسیر، وکیل طلاق با تسلط بر قوانین و رویه قضایی می‌تواند به زوجه در جمع‌آوری و ارائه دلایل و مستندات لازم کمک کند و شانس موفقیت او را در اثبات سختی و مشقت افزایش دهد.
از جمله این ادله می‌توان به شهادت شهود، اقرار زوج، اسناد و مدارک مکتوب، نظریه کارشناس رسمی دادگستری و سایر امارات و قرائن موجود در قانون اشاره کرد. لازم به ذکر است که عسر و حرج یک مفهوم نسبی است و تشخیص آن با توجه به شرایط و اوضاع و احوال خاص هر پرونده و با در نظر گرفتن عرف و معیارهای اجتماعی صورت می‌پذیرد.
بنابراین، وکلا و حقوقدانان متخصص در امور خانواده، با تسلط بر رویه قضایی و با استعانت از فنون دفاع و اثبات دعوا، می‌توانند در اثبات عسر و حرج و احقاق حق موکلین خود نقش موثری ایفا نمایند.
در عین حال، وکلا می‌توانند در طلاق توافقی نیز نقش مهمی ایفا کنند. آنها می‌توانند با ارائه مشاوره‌های حقوقی به زوجین، آنها را در جریان حقوق و تکالیف خود قرار داده و به آنها در تنظیم توافقنامه طلاق توافقی کمک کنند.
برای آگاهی از خدمات طلاق توافقی وکلای زندیه کلیک کنید
برای دریافت نوبت مشاوره با وکلای ما، از طریق راههای بالا با ما تماس بگیرید
در دعاوی خانوادگی، اثبات عسر و حرج زوجه برای اخذ طلاق، یکی از موضوعات چالش‌برانگیز است. قانون مدنی ایران، اگرچه مصادیقی از عسر و حرج را برشمرده است، اما این مصادیق حصری نبوده و قاضی با توجه به شرایط و اوضاع و احوال مورد، می‌تواند مصادیق دیگری را نیز احراز نماید. در این میان، شهادت شهود به عنوان یکی از ادله اثبات دعوا در قانون مدنی، می‌تواند در اثبات عسر و حرج با شاهد نقش موثری داشته باشد.
به عنوان مثال، در طلاق ناشی از قصور، اگر زوج به دلایلی مانند اعتیاد، بدرفتاری یا ترک زندگی، موجب عسر و حرج زوجه شده باشد، شهادت شهود می‌تواند در اثبات این امر و موجه نشان دادن درخواست طلاق از سوی زوجه موثر باشد. در واقع، در طلاق ناشی از قصور، شهادت شهود می‌تواند به عنوان تکمیل‌کننده سایر ادله و مستندات ارائه شده توسط زوجه مورد استفاده قرار گیرد و قاضی را در صدور حکم طلاق متقاعد سازد.
برای اینکه شهادت شهود در اثبات عسر و حرج مورد پذیرش دادگاه قرار گیرد، باید شرایط عام و خاص شهادت در قانون مدنی رعایت شود. از جمله شرایط عام شهادت می‌توان به عقل، بلوغ، عدالت و طهارت مولد شاهد اشاره کرد. همچنین، شاهد نباید هیچ‌گونه نفع شخصی در دعوا داشته باشد و شهادت او باید مطابق با واقع باشد. علاوه بر این، در اثبات عسر و حرج با شاهد، شاهد باید از نزدیک با زندگی مشترک زوجین آشنایی داشته باشد و بتواند مشاهدات خود را به طور دقیق و کامل بیان کند.
شهادت شهود می‌تواند در اثبات مصادیق مختلفی از عسر و حرج مورد استفاده قرار گیرد. به عنوان مثال، شهادت شهود مبنی بر سوء رفتار زوج با زوجه، اعتیاد مضر زوج، ترک زندگی توسط زوج، عدم پرداخت نفقه توسط زوج و امثال آن، می‌تواند در اثبات عسر و حرج موثر واقع شود. لازم به ذکر است که قاضی با توجه به مراتب عسر و حرج و با در نظر گرفتن عرف و معیارهای اجتماعی، در مورد قبول یا رد شهادت شهود و اثبات عسر و حرج تصمیم‌گیری می‌کند.
در مواردی که اختلافات ملکی مانند تعیین سهم الارث، تقسیم اموال مشترک، رفع تصرف عدوانی و یا اثبات مالکیت در میان باشد، نیاز به وکیل ملکی برای دفاع از حقوق موکل و پیگیری مراحل قانونی احساس میشود. به عنوان مثال، اگر زوج ملکی را به نام خود ثبت کرده باشد و زوجه در آن ملک سهم داشته باشد، وکیل ملکی می‌تواند با ارائه مدارک و مستندات لازم، حق و حقوق زوجه را در آن ملک اثبات نماید.
اثبات عسر و حرج در دوران عقد، از جمله مباحث مهم و چالش‌برانگیز در حقوق خانواده ایران است. بر خلاف دوران زوجیت که قانون مدنی مصادیقی از عسر و حرج را ذکر کرده است، در دوران عقد، تشخیص عسر و حرج به صورت کلی به عرف و نظر قاضی واگذار شده است.
با این حال، زوجه می‌تواند با ارائه دلایل و مستندات کافی، دادگاه را متقاعد سازد که ادامه زندگی مشترک برای او موجب عسر و حرج است. هم چنین اگر زوجین در دوران عقد ملکی را به صورت مشترک خریداری کرده باشند، وکیل ملکی در تهران می‌تواند در خصوص نحوه تقسیم این ملک به آنها مشاوره دهد و در صورت لزوم، وکالت آنها را در دادگاه برای حل اختلافات بر عهده بگیرد.
برای اثبات عسر و حرج در دوران عقد، می‌توان به موارد زیر توجه کرد:
در نهایت، قاضی با بررسی ادله و مستندات ارائه شده و با در نظر گرفتن عرف و اوضاع و احوال خاص هر پرونده، در مورد اثبات سختی و مشقت تصمیم‌گیری می‌کند.
همچنین، در مواردی که یکی از زوجین قصد فروش ملک مشترک را داشته باشد، وکیل امور ملکی می‌تواند با بررسی اسناد و مدارک مربوطه، از تضییع حقوق موکل خود جلوگیری نماید. به عنوان مثال، اگر زوج قصد فروش ملکی را داشته باشد که در آن زوجه نیز سهم دارد، وکیل امور ملکی می‌تواند با بررسی سند مالکیت و سایر مدارک، از صحت معامله و رعایت حقوق زوجه اطمینان حاصل کند.
در سال‌های اخیر، مبحث عسر و حرج و مصادیق آن در حقوق خانواده ایران با تحولات چشمگیری مواجه بوده است. اگرچه اصلاحات گسترده‌ای در قانون جدید عسر و حرج صورت نگرفته است، اما رویه قضایی و نظریات فقها و حقوقدانان، منجر به گسترش مصادیق عسر و حرج و تسهیل اثبات عسر و حرج برای زوجه شده است.
از جمله مهم‌ترین تحولات در این زمینه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
با وجود این تحولات، هنوز هم چالش‌هایی در زمینه اثبات سختی و مشقت و تفسیر و اجرای قوانین مربوط به آن وجود دارد که نیازمند توجه بیشتر قانونگذار و مراجع قضایی است.
مبحث بذل مهریه در طلاق عسر و حرج، یکی از موضوعات مهم و بحث‌برانگیز در حقوق خانواده است. در گذشته، برخی از دادگاه‌ها بذل مهریه را به عنوان دلیلی بر اثبات عسر و حرج زوجه می‌پذیرفتند. اما با توجه به نظریات فقها و رویه قضایی جدید، بذل مهریه به تنهایی برای اثبات سختی و مشقت کافی نیست و زوجه باید دلایل و مستندات دیگری نیز برای اثبات عسر و حرج خود ارائه دهد.
مواردی که بذل مهریه می‌تواند در اثبات عسر و حرج موثر باشد:
در هر صورت، قاضی با بررسی کلیه جوانب پرونده و با توجه به عرف و اوضاع و احوال خاص هر مورد، در مورد قبول یا رد بذل مهریه به عنوان دلیل اثبات عسر و حرج تصمیم‌گیری می‌کند.
در حقوق خانواده ایران، اثبات عسر و حرج زنی که با دلیل موجه تمکین نمی‌کند با چالش‌های خاصی همراه است. عدم تمکین زن از وظایف زوجیت، در صورت اثبات، می‌تواند منجر به محرومیت او از نفقه شود. اما این به معنای آن نیست که زنی که به دلیل موجهی از تمکین خودداری می‌کند، به هیچ وجه نمی‌تواند عسر و حرج خود را اثبات کند.
زنی که با دلیل موجه تمکین نمی‌کند نیز مانند سایر زنان، می‌تواند در صورت وجود شرایط و مصادیق عسر و حرج، درخواست طلاق نماید. برخی از مصادیق عسر و حرج که این زنان می‌توانند به آن استناد کنند عبارتند از:
در اثبات عسر و حرج زنی که با دلیل موجه تمکین نمی‌کند، قاضی باید به شرایط خاص او توجه کند و دلایل عدم تمکین او را نیز مورد بررسی قرار دهد. به عنوان مثال، اگر زن به دلیل سوءرفتار زوج از تمکین خودداری کرده باشد، این امر می‌تواند در اثبات عسر و حرج او موثر باشد. در نهایت، قاضی با توجه به کلیه جوانب پرونده و با در نظر گرفتن عرف و اوضاع و احوال خاص هر مورد، در مورد اثبات عسر و حرج زنی که با دلیل موجه تمکین نمی‌کند تصمیم‌گیری می‌کند.
قانون مدنی ایران، در ماده ۱۱۳۰ به مفهوم عسر و حرج اشاره کرده و مصادیقی را برای آن ذکر کرده است. اما این مصادیق حصری نبوده و دادگاه می‌تواند با توجه به شرایط و اوضاع و احوال خاص هر پرونده، موارد دیگری را نیز به عنوان عسر و حرج شناسایی کند. در ادامه به چهار مورد از مصادیق عسر و حرج که به کرات در رویه قضایی مورد توجه قرار گرفته‌اند، اشاره میشود:
| مورد | توضیح |
| سوءرفتار زوج | شامل هرگونه رفتار خشونت‌آمیز (اعم از جسمی یا روانی)، توهین، تهدید و تحقیر زوجه |
| اعتیاد مضر زوج | اعتیاد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی که موجب اختلال در زندگی مشترک شود |
| ترک زندگی توسط زوج | غیبت طولانی زوج بدون دلیل موجه یا عدم تمکین از بازگشت به زندگی مشترک |
| عدم پرداخت نفقه | خودداری زوج از پرداخت نفقه زوجه به طور مستمر و بدون عذر موجه |
اثبات سختی و مشقت با توجه به مصادیق مختلف، نیازمند ارائه دلایل و مستندات کافی است. زوجه می‌تواند با توسل به ادله مختلف مانند شهادت شهود، اقرار زوج، اسناد و مدارک مکتوب و نظریه کارشناس رسمی دادگستری، عسر و حرج خود را به دادگاه اثبات نماید.
باید اذعان داشت که مبحث اثبات عسر و حرج در حقوق خانواده ایران، همواره با پیچیدگی‌ها و چالش‌های خاصی همراه بوده است. تعیین مصادیق عسر و حرج و تشخیص آن در هر پرونده، امری کاملاً تخصصی و وابسته به شرایط و اوضاع و احوال مورد است. قضات دادگاه‌های خانواده با توجه به قوانین موجود، رویه قضایی و نظریات فقها و حقوقدانان، در هر پرونده به صورت مجزا به بررسی و اثبات سختی و مشقت می‌پردازند و در این مسیر، حفظ موازین شرعی و قانونی و رعایت عدالت و انصاف از اهمیت بسزایی برخوردار است.