الزام به رفع تصرف عدوانی، حکمی است که از سوی دادگاه صادر می‌شود و به موجب آن، شخصی که به صورت غیرقانونی و بدون رضایت مالک، ملکی را تصرف کرده است، موظف به تخلیه و رفع تصرف از آن ملک می‌شود. این حکم در پی شکایت مالک یا متصرف قانونی ملک صادر شده و متصرف غیرقانونی را مکلف میکند تا ملک را به حالت اولیه خود بازگرداند. در این حکم، دادگاه به بررسی دلایل و مدارک ارائه شده از سوی طرفین پرداخته و در صورت احراز تصرف عدوانی، حکم به رفع تصرف و اعاده وضع به حالت سابق را صادر میکند.
الزام به رفع تصرف عدوانی در قانون به این معناست که فردی که به صورت غیرقانونی و بدون مجوز قانونی، ملکی را تصرف کرده است، باید آن ملک را تخلیه کرده و به صاحب اصلی آن برگرداند. این الزام می‌تواند از طریق حکم دادگاه و با درخواست مالک اصلی ملک صورت بگیرد.
تصرف عدوانی به معنای تصرف مال غیر بدون رضایت مالک و به صورت غیرقانونی است. این تصرف می‌تواند شامل زمین، ساختمان، یا هر نوع مال غیرمنقول دیگری باشد. برای مثال، اگر شخصی بدون اجازه مالک، زمینی را تصرف کرده و در آن ساخت و ساز کند، مالک می‌تواند از طریق دادگاه الزام به “رفع تصرف عدوانی” را درخواست کند.
در صورت صدور حکم الزام به رفع تصرف عدوانی، فرد متصرف باید ملک را تخلیه کند. در غیر این صورت، ماموران اجرای حکم دادگاه، ملک را تخلیه کرده و به مالک اصلی تحویل خواهند داد. همچنین، فرد متصرف ممکن است به مجازات‌هایی مانند جریمه نقدی یا حبس نیز محکوم شود.
رویه قضایی تصرف عدوانی به طور خلاصه این مراحل به شرح زیر است:
1. طرح دعوی و ارائه مدارک: شخصی که ملک او مورد تصرف عدوانی قرار گرفته (خواهان) باید دادخواستی به دادگاه ارائه دهد. در این دادخواست باید اطلاعات ملک، نحوه تصرف، خسارات وارده و مدارک لازم مانند سند مالکیت، ارائه شود.
2. رسیدگی دادگاه و صدور حکم: پس از ثبت دادخواست، دادگاه طرف مقابل (خوانده) را برای پاسخگویی احضار میکند. در جلسات دادگاه، طرفین به ارائه دلایل و مستندات خود می‌پردازند. دادگاه پس از بررسی کامل پرونده، حکم خود را صادر میکند. این حکم می‌تواند شامل الزام خوانده به تخلیه ملک، پرداخت خسارت و سایر موارد باشد.
3. اجرای حکم: در صورت صدور حکم به نفع خواهان، او می‌تواند با مراجعه به واحد اجرای احکام دادگاه، درخواست اجرای حکم را بدهد. ماموران اجرای احکام با مراجعه به ملک مورد نظر، خوانده را ملزم به تخلیه ملک می‌کنند. در صورت مقاومت خوانده، ماموران می‌توانند از زور استفاده کنند.
| مرحله | اقدامات |
| ابلاغ حکم | ابلاغ حکم رفع تصرف عدوانی به محکوم‌علیه |
| تعیین مهلت | تعیین مهلت برای اجرای داوطلبانه حکم توسط محکوم‌علیه |
| اجرای حکم | حضور مامور اجرا، نماینده دادستان و نیروی انتظامی در محل و رفع تصرف |
| تحویل مال | تحویل مال غیرمنقول به محکوم‌له |
در دعوی رفع تصرف عدوانی، شما به عنوان خواهان دعوا نیازی به اثبات مالکیت خود نسبت به ملک ندارید. بلکه کافی است ثابت کنید که قبل از ورود متصرف عدوانی، شما در ملک مورد نظر سابقه تصرف داشته‌اید. این سابقه تصرف می‌تواند با ارائه مدارکی مانند سند مالکیت، اجاره نامه، قبض‌های آب و برق و یا حتی شهادت شهود اثبات شود.
همانطور که گفته شد، در این دعوا احراز مالکیت خواهان شرط نیست و صرفاً اثبات سابقه تصرف برای مطرح کردن دعوا کافی است. به عبارت دیگر، حتی اگر مالک ملک نباشید، اما سابقه تصرف داشته باشید، می‌توانید این دعوا را مطرح کنید. به عنوان مثال، مستاجر یک ملک می‌تواند در صورت تصرف عدوانی شخص ثالث، علیه او اقامه دعوا کند، حتی اگر مالک ملک شخص دیگری باشد.
در قانون برای طرح دعوای رفع تصرف عدوانی، مهلت مشخصی تعیین نشده است. اما توصیه می‌شود در صورت وقوع تصرف عدوانی، در اسرع وقت نسبت به طرح دعوا اقدام کنید. زیرا با گذشت زمان، اثبات سابقه تصرف و جمع آوری مدارک و شهود ممکن است دشوارتر شود.
در پایان، باید تاکید کرد که الزام به رفع تصرف عدوانی، نه تنها حقی قانونی برای متصرفین سابق است، بلکه ابزاری برای برقراری نظم و عدالت اجتماعی نیز محسوب می‌شود. این حکم با حمایت از مالکیت مشروع افراد، امنیت خاطر و آرامش را برای جامعه به ارمغان می‌آورد و از بروز هرج و مرج و تعدی به حقوق دیگران جلوگیری میکند.
