مطالبه مهریه در ایران چگونه است؟

اصل استحقاق زن برای مطالبه مهریه یا تعلق مهریه به زوجه از زمان قانونگذاری با توجه به منبع استنباط آن که احکام فقهی است، تغییر چندانی نداشته ولی قانونگذار در جهت ایجاد نظم تلاش نموده کیفیت وصول را با محدودیت هایی مواجه کند.

از جمله اینکه در دوره ای فقط برای مطالبه مهریه تا سقف 110 سکه صدور دستور جلب و بازداشت در قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی را مجاز می دانست و پس از آن نه قانونگذار بلکه ریاست قوه قضاییه مطابق یک دستور العمل به طور کلی قضات را از صدور حکم جلب منع نمود.

همچنین به موجب دستور العمل جداگانه ای در سالهای اخیر ضرورتاً مطالبه مهریه ابتدا باید در قالب اجرای اسناد رسمی لازم الاجرا و از اداره پنجم اجرای ثبت صورت گیرد و در صورت عدم کشف مال است که فقط زوجه مجاز به مراجعه به دادگاه های خانواده پس از مختومه نمودن پرونده در اداره اجرای ثبت خواهد بود.

_{^{شرایط مطالبه مهریه از پدر شوهر}}

اصولاً مسئول پرداخت مهریه خود شخص زوج است و مهریه را فقط می توان از محل اموال زوج توقیف و وصول نمود ولی در موارد نادری ممکن است بتوان به اشخاص دیگر هم رجوع کرد.این موارد عبارتند از :

1- در جاییکه شخص ثالثی مانند پدر زوج پرداخت مهریه را ضمانت نموده باشد.

2- در جاییکه شخص دیگری با امضاء و قبول ضمن عقد نکاح پرداخت مهریه را تعهد نموده باشد.

نکته – فرق دو مورد بالا این است که در فرض اول زوج هم مسئولیت دارد و زوجه با توجه به کیفیت ضمانت حق مراجعه به ضامن یا شوهر خود را خواهد داشت.ولی در مورد دوم شوهر هیچ مسئولیتی ندارد و از  ابتدا متعهد پرداخت شخص دیگری است.

نکته – در موردی که با فوت مورث زوجه اقدام به توقیف سهم الارث وی می کند در واقع پرداخت کننده مهریه خود شوهر است و مال توقیف شده در قالب قهری ارث به مالکیت وی درآمده و قابل مقایسه با دو مورد بالا نیست.

_{^{شرایط مطالبه مهریه عندالاستطاعه}}

در گذشته برای محدود نمودن امکان مطالبه بی دلیل مهریه از سوی زوجه آن را مقید به قید عندالاستطاعه می نمودند تا فقط در صورتی امکان اعمال به زوج باشد که استطاعت آن را داشته باشد.اثر این شرط در جایی اهمیت داشت که زوج مالی برای توقیف نداشت در نتیجه دیگر زوجه نمی توانست او را ممنوع الخروج نماید یا حکم جلب او را بگیرد.

اما در حال حاضر با توجه به قیود و شرایطی که برای مطالبه مهریه اعمال شده است می توان گفت تمامی مهریه ها به نوعی عند الاستطاعه هستند چرا که حتی اگر زوجه مطالبه نماید امکان اعمال فشار چندانی جز ممنوع الخروجی روی زوج نیست.

در نقطه مقابل عندالاستطاعه شرط عند المطالبه است که به طور مطلق در خصوص تمام بدهی ها قابل تصور است.

_{^{نکات حقوقی در مطالبه مهریه و توقیف اموال شوهر}}

1. زن از دو راه می تواند مهریه خود را مطالبه نماید؛  یکی مراجعه به دادگاه خانواده و دیگری مراجعه به دایره اجرای ثبت مستقر در اداره ثبت اسناد محل وقوع ازدواج .
2. اگر مهریه سکه یا طلا باشد و شوهر نتواند اصل آن را بپردازد، قیمت روز مطالبه آنها (روزی که زن آن را از طریق اجرای ثبت و یا دادگاه مطالبه می کند) ملاک اجرای قانونی حکم است. اگر سند ازدواج رسمی نباشد، زن برای مطالبه مهریه خود باید از طریق تسلیم دادخواست به دادگاه اقدام کند.
3. در صورت ناتوانی زوجه از پرداخت هزینه دادرسی وی می تواند دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را به پیوست دادخواست مهریه ارایه دهد که دادگاه بدوا به این خواسته رسیدگی و سپس به خواسته اصلی می پردازد. بدیهی است زوجه در صورت اثبات اعسار، از پرداخت هزینه دادرسی معاف خواهد بود.
4. پس از مطالبه مهریه توسط زن اگر مرد مدعی باشد که قبلا مهریه را پرداخت نموده است می تواند حسب مورد با تقدیم لایحه پاسخ به ادعای مطالبه مهریه به دادگاه (در صورتیکه مطالبه مهریه زا دادگاه صورت گرفته باشد) یا تقدیم دادخواست ابطال اجراییه (در صورتیکه مطالبه از طریق اداره اجرای ثبت صورت گرفته باشد) به مطلوب و مقصود خود برسد. 

_{^{نحوه مطالبه مهریه از اجرای ثبت}}

اگر مهریه وجه نقد یا در حکم نقد مانند سکه و طلا باشد زن با در دست داشتن سند رسمی ازدواج می تواند به دفتر ازدواج و سپس دایره اجرای ثبت (مستقر در اداره ثبت اسناد محل وقوع ازدواج) مراجعه و در فرم خاصی که در آن دایره موجود است تقاضای شروع عملیات اجرایی کند. البته به میزان نیم عشر یا 5 درصد هزینه اجرایی پرداخت می نماید که بعدا این هزینه از شوهر اخذ خواهد گردید.

اجراییه به شوهر ابلاغ می شود و به او ۱۰ روز مهلت داده خواهد شد تا طلب همسرش را پرداخت کند. در صورتی که شوهر در این مدت دین خود را نپردازد زن می تواند با معرفی اموال و دارایی شوهر به اجرای ثبت، تقاضا کند اموال او توقیف شود و همین طور زن می تواند مطالباتی را که شوهر از اشخاص دیگری دارد و یا موجودی حساب های بانکی او را توقیف کند. زن همچنین می تواند تقاضای توقیف حقوق شوهر را از سازمان ها و موسسه های دولتی و یا خصوصی داشته باشد و تا میزان یک چهارم حقوق (مادام که شوهر متاهل است) و نیز یک سوم آن را (در صورتی که زن و شوهر از یکدیگر جدا شوند و تا زمانی که شوهر زن دیگری اختیار نکرده) توقیف کند.

_{^{متن بخشنامه صلاحیت اراده اجرای ثبت برای صدور اجرایه مهریه}}

در خصوص شناسایی و توقیف اموال مدیون (زوج) در عقدنامه به عنوان یک سند لازم‌الاجرا در مواردی که زوجه دادخواست مطالبه مهریه ارائه می‌دهد، لازم است بدواً به اداره ثبت اسناد و املاک مراجعه کند تا با توقیف دارایی زوج بتواند حقوق شرعی و قانونی خود را به عنوان مهریه دریافت کند. ثبت اسناد و املاک در صورت عدم حصول نتیجه در شناسایی و توقیف اموال مدیون پس از گذشت ۶ ماه از زمان درخواست اجراییه، گواهی برای محاکم قضائی صادر می‌کند. با عنایت به وضعیت مالی مدیون (زوج) موضوع خواسته زوجه بررسی و حکم مناسب صادر می‌شود.

با توجه به اینکه بازداشت محکومین مالی، یک امر استثنایی بوده که در واقع اجرای حکم تلقی نمی‌شود و صرفاً یک اقدام تأمینی در جهت الزام محکوم علیه به پرداخت است، آن هم در صورت احراز و اثبات ملائت مالی محکوم علیه و امتناع وی از پرداخت محکوم به و از طرفی حضور محکومین مهریه در زندان نه تنها تأثیری در الزام آن‌ها به پرداخت بدهی آن‌ها نداشته، بلکه اثرات و تبعات سو دیگری نیز به دنبال خواهد داشت؛ به منظور کاهش اطاله دادرسی و ورودی پرونده به محاکم و نیز کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها، با توجه به ماده ۷ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی و مادتین ۱۸ و ۱۹ دستورالعمل ساماندهی و کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها و بخشنامه شماره ۹۰۰/۳۴۸۵۹/۱۰۰ مورخ ۲۲/‏۰۷/‏۱۳۹۷‬ ریاست محترم وقت قوه قضائیه و تأکیدات اخیر ریاست معزز قوه قضائیه و همچنین، فحوای بند (ب) ماده ۱۱۳ قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران که مقرر دارد: مفاد اسناد رسمی لازم‌الاجرا از طریق ادارات اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرای سازمان ثبت اسناد و املاک کشور اجرای می‌شوند. ادارات مذکور مکلف هستند بلافاصله پس از تقاضای اجراییه نسبت به شناسایی و توقیف اموال مدیون اقدام کنند.

چنانچه مرجع مذکور نتواند ظرف مدت دو ماه از تقاضای اجرا، نسبت به شناسایی و توقیف اموال متعهد سند، اقدام کند یا ظرف مدت شش ماه نسبت به اجرای مفاد سند اقدام نماید، متعهد سند می‌تواند با انصراف از اجرای مفاد سند به محاکم دادگستری رجوع کند.

به منظور اتخاذ رویه واحد و مدیریت صحیح قضائی پرونده‌های مهریه، تمامی واحدهای قضائی زیرمجموعه دادگستری‌های سراسر کشور باید به این ترتیب اقدام کنند:

از پذیرش دعاوی مطالبه مهریه قبل از صدور گواهی موضوع بند (ب) ماده ۱۱۳ قانون برنامه ششم توسعه خودداری کنند.

واحدهای اجرای احکام مدنی (اعم از محاکم و مراکز حل اختلاف) در جریان اجرای احکام پرونده‌های مهریه، صرفاً از طریق شناسایی اموال محکوم علیه (مکاتبه با مراجع ثبتی، راهور، بانک‌ها و…) اقدام کنند و ترتیبی اتخاذ شود که منتهی به جلب و بازداشت محکوم علیه نشود.

در خصوص نیابت‌های واصله از خارج استان، وفق بند (ب) قانون مارالذکر اقدام کند و چنانچه نتیجه‌ای حاصل نشد پرونده‌های نیابتی بدون اقدام در خصوص جلب و بازداشت محکومه علیه به مرجع معطی نیابت اعاده شود.

رؤسای کل دادگستری‌ها استان‌ها مسؤول نظارت بر حسن اجرای این بخشنامه هستند.

بند (ب) ماده ۱۱۳ قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران:

ب ـ مفاد اسناد رسمی لازم‌الاجراء از طریق ادارات اجرای مفاد اسناد رسمی لازم‌الاجرای سازمان ثبت اسناد و املاک کشور اجراء می‌شوند. ادارات مذکور مکلفند بلافاصله پس از تقاضای اجرائیه نسبت به شناسایی و توقیف اموال مدیون اقدام کنند. چنانچه مرجع مذکور نتواند ظرف مدت دو ماه از تقاضای اجراء، نسبت به شناسایی و توقیف اموال متعهد سند، اقدام کند یا ظرف مدت شش ماه نسبت به اجرای مفاد سند اقدام نماید، متعهدٌله سند می‌تواند با انصراف از اجرای مفاد سند به محاکم دادگستری رجوع نماید.

^{_{نحوه مطالبه مهریه از طریق دادگاه}}

در صورت اقدام از طریق اداره اجرای ثبت و عددم یافتن مال قابل توقیف از شوهر، زوجه می تواند با ارایه دادخواست حقوقی به دادگاه ویژه خانواده، مهریه خود، هزینه ابطال تمبر و حق الوکاله وکیل را مطالبه نماید.

_{^{نحوه مطالبه مهریه از سهم الارث زوج}}

چنین نیست که مهریه از سهم الارث زوج مطالبه شود و در واقع با توجه به مسئول پرداخت که اصولا زوج است از وی مطالبه می شود.ولی در مقام توقیف اموال یا تامین خواسته اموالی که به زوج ارث رسیده جهت توقیف معرفی می گردد.لازم به ذکر است که اینکار در اداره اجرای ثبت با محدودیت های فراوانی روبرو است ولی در دادگاه به سهولت انجام می پذیرد و به صورت یک رویه در آمده است.

_{^{نحوه مطالبه مهریه در عقد موقت}}

فرقی بین مطالبه مهریه مندرج در نکاح دائم و موقت نیست با این توضیح که اکثراً در نکاح موقت سند نکاح عادی بوده و اصلاً قابلیت مراجعه به اداره اجرای ثبت وجود ندارد.در نتیجه زوجه مستقیم باید برای مطالبه مهریه به دادگاه خانواده مراجعه نماید.

_{^{اموال قابل توقیف شوهر بابت مهریه}}

1- آپارتمان، زمین، مغازه، و به طور کلی هر نوع ملک و مال غیر منقول 

2-  خودرو یا هر نوع وسیله نقلیه         

3- کلیه حسابها و سپرده های بانکی 

4- سهام شرکتها و اوراق بهادرار 

5- اموال موجود نزد شخص ثالث متعلق به بدهکار 

نکته – در حال حاضر به موجب بخشنامه قوه قضایی امکان مطالبه مهریه از طریق دادگاه در بسیاری از شهرها ابتداء وجود ندارد و متقاضی مهریه باید از دفترخانه ازدواج درخواست صدور اجرائیه کند و در اداره اجرای ثبت درخواست خود را پیگیری نموده و شوهر را ممنوع الخروج نموده یا اموال وی را توقیف کند.

_{^{مدت زمان لازم برای توقیف اموال بابت مهریه چقدر است ؟}}

زمان لازم برای توقیف اموال بابت مهریه اصولاً خیلی زیاد نیست و در شرایط عادی طی 10 روز می توان اینکار را انجام داد.

فقط باید توجه داشت که برای جلوگیری از انتقال اموال یا پنهان کردن آن از سوی زوج اولاً دادخواست توقیف اموال بابت مهریه جدای از مطالبه مهریه و قبل از آن تقدیم نمایید و ثانیاً حتماً در دادخواست تقاضا نمایید که قبل از ابلاغ اجرا گردد.