دادگاه صلح و احیای صلاحیت شوراهای حل اختلاف و کاهش مراجعات قضایی با تصویب قانون جدید
دادگاه صلح و لایحه شورای حل اختلاف، با تأیید شورای نگهبان، در تاریخ ۱۵ مهرماه ۱۴۰۲ به صورت قانون درآمد. قانونی که مهمترین هدف تدوین آن، احیای صلاحیت شورای حل اختلاف و توسعه ظرفیت صلح و سازش در شوراهای حل اختلاف جهت افزایش رضایت مردم و کاهش پروندههای ورودی به محاکم است.
خبرگزاری میزان: لایحه شورای حل اختلاف که در سال ۱۳۹۹ به تصویب هیئت وزیران رسیده بود، سرانجام پس از ۳ سال رفتوآمد بین مجلس و شورای نگهبان در مهرماه سال جاری به تصویب رسید.
روند تدوین و تصویب قوانین شورای حل اختلاف:
به موجب ماده ۱۸۹ قانون برنامه سوم توسعه، در فروردین سال ۱۳۷۹ تشکیل نهاد شورای حل اختلاف پیشبینی شد. پس از آن، آییننامه اجرایی این ماده قانونی تدوین و در شهریور ۱۳۸۱ نهاد شورای حل اختلاف در کشور به طور رسمی آغاز به کار کرد.
اولین قانون شوراهای حل اختلاف در تاریخ ۱۸ تیرماه ۱۳۸۷ از سوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی تصویب شد و مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۲۹ اردیبهشت ماه ۱۳۸۷ با اجرای آزمایشی آن به مدت پنجسال موافقت کرد. این قانون ۵۱ مادهای بعد از تایید شورای نگهبان در تاریخ ۷ شهریور ماه همان سال در روزنامه رسمی منتشر شد.
پس از آن، آییننامه اجرایی ۵۲ مادهای قانون شوراهای حل اختلاف در تاریخ ۱۶ فروردین ۱۳۸۸ با پیشنهاد وزیر دادگستری به تصویب رئیس قوه قضاییه رسید. مدت آزمایشی این قانون در ۱۸ تیر ۱۳۹۳ به اتمام رسید و دوره فعالیت این شورا با دریافت مجوز از رهبری تا سال ۱۳۹۴ تمدید شد.
پس از اتمام مدت آزمایشی قانون شوراهای حل اختلاف، لایحه شوراهای حل اختلاف به پیشنهاد قوه قضاییه در جلسه هیئت وزیران به تصویب رسید و رئیس جمهور وقت در تاریخ ۲۸ مرداد سال ۱۳۹۳، لایحه “شوراهای حل اختلاف” را برای طی تشریفات قانونی تقدیم مجلس شورای اسلامی کرد.
بعد از تصویب قانون شوراهای حل اختلاف در سال ۱۳۹۴ برای اجرای آزمایشی در یک دوره ۳ ساله تصویب شد. با پایان این دوره، مهلت اجرای آزمایشی این قانون نیز چندین بار تمدید شد.
تقدیم لایحه شوراهای حل اختلاف به مجلس
با پایان زمان اجرای آزمایشی قانون ۱۳۹۴، در سال ۱۳۹۹، برای تصویب قنون جدید، لایحهای دو فوریتی تحت عنوان «لایحه شوراهای حل اختلاف» توسط قوه قضاییه تهیه و به مجلس شورای اسلامی ارسال شد. این لایحه در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۹۹ با دو فوریت در جلسه هیئت وزیران تصویب شد.
این لایحه که مشتمل بر پنج فصل و ۴۸ ماده بود، در تاریخ ۸ آذر ۱۳۹۹ برای طی تشریفات قانونی از سوی رئیسجمهور به مجلس ارسال شد.
لایحه شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۳۹۹، طی ذفعات متعدد با ایرادات شورای نگهبان به مجلس شورای اسلامی اعاده و بعد از اصلاح به شورای نگهبان ارجاع شد.
آخرین اصلاح لایحه شورای حل اختلاف در مجلس، جهت تامین نظر شورای نگهبان در جلسه علنی مورخ ۲۲ شهریور ۱۴۰۲، انجام شد.
نهایتا در تاریخ ۱۵ مهر ۱۴۰۲ سخنگوی شورای نگهبان اعلام کرد: لایحه شورای حل اختلاف که از سال ۱۳۹۹ در بین شورای نگهبان و مجلس در رفت و آمد قرار داشت، سرانجام با رفع کامل ایرادها خلاف شرع و موازین قانون اساسی شناخته نشد و میتواند کارهای اجرایی را طی کند.
دادگاه صلح و اهمیت تدوین لایحه شورای حل اختلاف:
در مقدمه لایحه شورای حل اختلاف که از لوایح مربوط به قوه قضاییه است، در اهمیت تدوین این لایحه آمده است: با توجه به نتایج ارزیابیهای حاصل از تأثیر اجرای قانون شورای حل اختلاف در توسعه قضایی، ضرورت تحول در حدود صلاحیت، ترکیب و فرآیند رسیدگی در آنها، فراهم ساختن بسترهای تحقق سیاست قضازدایی، کاهش مراجعات مردم به مراجع قضایی، تسریع در رسیدگی به پروندههای غیرپیچیده، جلوگیری از اطاله دادرسی، گسترش فرهنگ صلح و سازش و حل و فصل مسالمتآمیز اختلافات، این لایحه جهت طی تشریفات قانونی تقدیم میشود.
دادگاه صلح و اهمّ موضوعات مندرج در قانون جدید شورای حل اختلاف:
مهمترین موضوعاتی که لایحه شورای حل اختلاف به آن پرداخته است، عبارت است از: ایجاد تحول در حوزه صلاحیت و نحوه فعالیت شوراهای حل اختلاف، ایجاد تشکیلات اداری مستقل برای شوراهای حل اختلاف، توسعه دفاتر میانجیگری و داوری، و تلاش برای ساماندهی وضعیت بهکارگیری و استخدام کارکنان این شوراست. در ادامه، برخی از مهمترین موارد مندرج در این قانون توضیح داده میشود.
۱- احیای صلاحیت شورای حل اختلاف و توسعه ظرفیت صلح و سازش در قانون جدید
موضوع صلح و سازش، از موضوعات مهمی است که در احقاق حق و پیشگیری از اطاله دادرسی، بسیار موثر است؛ به همین جهت تکالیف قانونی نیز در این زمینه وجود دارد؛ چنانکه ماده ۱۹۲ قانون آیین دادرسی کیفری، بازپرس را مکلف میکند تا در صورت امکان، سعی در ایجاد صلح و سازش و یا ارجاع امر به میانجیگری کند.
ماده ۱۸۸ قانون آیین دادرسی مدنی نیز، دادگاه را در مرحله اول مکلف میکند بعد از شنیدن اظهارات طرفین، سعی در ایجاد صلح و سازش نماید.
در همین راستا، احیای صلاحیت شوراهای حل اختلاف و توسعه ظرفیت صلح و سازش در این شورا، از اقدامات بسیار مهمی است که در دوره تحول دستگاه قضایی انجام گرفته است.
طبق قانون جدید شورای حل اختلاف، هدف از تشکیل شوراهای حل اختلاف، که زیر نظر قوه قضاییه تشکیل شدهاند، ایجاد صلح و سازش و حل اختلاف بین اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی، بیان شده است و با اصلاحاتی که در قانون انجام شده، نقش صلح و سازشی شوراها در جامعه تقویت میشود.
طبق قانون جدید، در انتخاب اعضای شورا اولویت با معتمدان و افرادی است که با مهارتها و فنون مذاکره، مصالحه و سازش آشنا باشند.
۲- تاسیس دادگاه صلح در قانون جدید
در قانون جدید، یا ساختارهای جدیدی به شورا اضافه شده و یا برای برخی ساختارهای موجود، شرح وظایف جدیدی پیشبینی شده که یکی از آنها تاسیس دادگاه صلح است.
بر اساس قانون جدید: قوه قضاییه مکلف است حداکثر ظرف یکسال از تاریخ لازمالاجرا شدن این قانون، در هر حوزه قضایی شهرستان، شعبه یا شعبی از دادگاهها را تحت مدیریت و نظارت رئیس آن حوزه قضایی به عنوان دادگاه صلح تعیین کند.
در حوزه قضایی بخش، وظایف و اختیارات و صلاحیتهای دادگاه صلح میتواند برعهده دادگاه بخش باشد که براساس احکام این قانون رسیدگی میکند.
تکلیف دولت برای تعیین وضعیت استخدامی اعضای شوراهای حل اختلاف در قانون جدید:
یکی از نقاط قوت قانون جدید، تعیین وضعیت استخدام کارکنان شوراهای حل اختلاف است. طبق قانون جدید، قوه قضاییه میتواند برای اجرای این قانون، حداکثر ۱۰ هزار نفر نیروی انسانی لازم را ظرف پنج سال از میان اشخاص واجد شرایط استخدام از طریق آزمون عمومی و تخصصی بهصورت پیمانی یا قراردادکارمعین به کارگیرد.
کارکنان تمام وقت شورای حلاختلاف (اعم از اعضا یا سایر کارکنان) که تا تاریخ ۲۹ اسفند ۱۴۰۱، در شوراها مشغول بهکار شدهاند، در اولویت استخدام هستند، اولویتهای استخدام براساس معیارهای توانمندی، سوابق همکاری، تخصص، مدرک تحصیلی و حُسن رفتار، در آییننامهای که ظرف ۳ ماه پس از لازمالاجرا شدن این قانون بهتصویب رئیس قوه قضاییه میرسد، تعیین میشود.
همچنین، از تاریخ لازمالاجرا شدن این قانون، عضویت جدید در شوراهای حلاختلاف افتخاری، داوطلبانه و تبرعی بوده و هرگونه استخدام و بهکارگیری اعضای جدید تحت هر عنوان در شوراها و پرداخت هرگونه حق بیمه برای آنها ممنوع است. مرکز میتواند صرفاً به تناسب فعالیت از آنها تقدیر بهعمل آورد.
اثرات مثبت قانون جدید شورای حل اختلاف:
برخی اثرات مثبت قابل پیشبینی در اجرای قانون جدید شوراهای حل اختلاف به شرح زیر خواهند بود:
۱- کاهش ورودی پروندهها به دادگستریها
هدف از تأسیس شورای حل اختلاف، در ماده ۱۸۹ قانون برنامه سوم توسعه: «کاهش مراجعات مردم به محاکم قضایی، رفع اختلافات محلی و حل و فصل اموری که ماهیت قضایی ندارد و یا ماهیت قضایی آن از پیچیدگی کمتری برخوردار است» بیان شده است.
در سالهای اخیر فعالیتهای بسیاری درخصوص کاهش مراجعات مردم به محاکم قضایی انجام گرفته است. ترویج فرهنگ مذاکره، تلاش برای اصلاح ذاتالبین، توسعه فعالیتهای شوراهای حل اختلاف با استفاده از ظرفیت صلح و سازش توسط متخصصان، از جمله موضوعات مهمی است که در کاهش ورودی پروندهها به دادگستریها نقش موثری خواهد داشت.
باتوجه به رویکرد قانون جدید شورای حل اختلاف، تمام ظرفیت شوراها به صلح و سازش اختصاص مییابد و در نتیجه بخش عمدهای از پروندههای دادسراها و محاکم با ظرفیت شوراها به صلح و سازش میرسد.
۲- کاهش عناوین مجرمانه و پیشگیری از اطاله دادرسی
گسترش ظرفیت صلح و سازش در پروندههای ترافعی، به لحاظ تاثیر آن بر کاهش ورودی پروندهها به دادگستریها و پیشگیری از اطاله دادرسی، از موضوعات مهمی هستند که همواره از سوی دستگاه قضا در بخشنامهها و قوانین مربوط به شورای حل اختلاف مورد توجه قرار داشته است.
انتظار میرود با تصویب و اجرایی شدن این قانون نیز، شورای حل اختلاف در جهت جرمزدایی، کاهش عناوین مجرمانه، ایجاد فرهنگ صلح و سازش، ایجاد فرهنگ حقوقی کاهش مراجعات مردم به محاکم قضایی، کاهش پروندههای قضایی و جلوگیری از اطاله دادرسی موفقتر از گذشته عمل کند.
۳- بهبود وضعیت کارکنان شوراهای حل اختلاف
تکلیف دولت برای تعیین وضعیت استخدامی کارکنان و اعضای شوراهای حل اختلاف از مواردی است که در بهبود وضعیت اعضای این شوراها موثر خواهد بود.
۴- توسعه دفاتر میانجیگری و داوری در قانون جدید شوراهای حل اختلاف
در قانون جدید شوراهای حل اختلاف، سعی بر بازگشت این نهاد به رسالت اصلی خود یعنی توسعه و تقویت صلح و سازش شده است و در این راستا دفاتر میانجیگری و داوری در قانون جدید توسعه بیشتری خواهند داشت.
طبق آخرین ماده قانون جدید شورای حل اختلاف، آییننامه اجرایی این قانون ظرف ۳ ماه از تاریخ تصویب آن، توسط معاونت حقوقی قوه قضاییه با همکاری وزارت دادگستری و مرکز امور شوراها تهیه و پس از تأیید رئیس قوه قضاییه به تصویب هیئت وزیران میرسد.
انتظار میرود با اجرایی شدن این قانون، نتایج مثبتی در جهت اشاعه صلح و سازش در دعاوی حوزه صلاحیت شوراهای حل اختلاف، کاهش ورود دعاوی به دادگاهها و دادگستریها و رضایتمندی مردم را به دنبال داشته باشد.
قانون جدید شورای حل اختلاف مصوب 1402:
ماده ۱۱- دعاوی زیر حتی با توافق طرفین قابل طرح در شورا نیست:
۱- اختلاف در اصل نکاح، اصل طلاق، بطلان نکاح، فسخ و انفساخ نکاح،
بذل مدت و انقضای آن، رجوع، نسب، ولایت قهری و قیمومت
۲- اختلاف در اصل وقفیت و وصیت و تولیت
۳- دعاوی راجع به حجر و ورشکستگی
۴- دعاوی راجع به وجوه و اموال عمومی و دولتی و انفال
۵- اموری که بهموجب قوانین دیگر در صلاحیت مراجع اختصاصی یا
مراجع قانونی غیر دادگستری میباشد.
ماده ۱۲- صلاحیتهای دادگاه صلح به شرح زیر است:
۱- دعاوی مالی تا نصاب یک میلیارد (۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال
تبصره- رئیس قوه قضائیه میتواند نصاب مذکور در این بند را هر سه سال یک بار با رعایت تناسب تغییر شاخص سالانه که از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعلام میشود، تعدیل کند.
۲- دعاوی حقوقی تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق
۳- دعاوی راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه تا نصاب مقرر در بند (۱) این ماده در صورتیکه مشمول ماده (۲۹) قانون حمایت خانواده مصوب 1391/12/1 نباشد.
۴- دعاوی و درخواستهای مربوط به تخلیه عین مستأجره و تعدیل اجارهبها بهجز دعاوی مربوط به سرقفلی و حق کسب و پیشه
۵- اعسار از پرداخت محکومبه درصورتیکه دادگاه صلح نسبت به اصل دعوا رسیدگی کرده باشد.
۶- حصر ورثه، تحریر ترکه، مهر و موم و رفع آن
۷- تأمین دلیل
۸- تقاضای سازش موضوع ماده (١٨۶) قانون آیین دادرسی دادگاههای
عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب ۲۱/۱/۱۳۷۹
۹- جنبه عمومی و خصوصی کلیه جرائم غیر عمدی ناشی از کار یا تصادفات رانندگی
۱۰- جرائم عمدی تعزیری مستوجب مجازات درجه هفت و هشت
۱۱- دعاوی اصلاح شناسنامه، استرداد شناسنامه، اصلاح مشخصات مدرک تحصیلی (بهاستثنای مواردی که در صلاحیت دیوان عدالت اداری است)، الزام به اخذ پایان کار، اثبات رشد، الزام به صدور شناسنامه، تصحیح و تغییر نام
تبصره ۱- به کلیه جرائم مذکور در این ماده مستقیماً و بدون نیاز به کیفرخواست در دادگاه صلح رسیدگی میشود.
تبصره ۲- دادگاه صلح با حضور رئیس یا دادرس علیالبدل رسمیت مییابد. دادگاه صلح با رضایت طرفین، پرونده را برای حصول سازش به عضو یا اعضای شورا که در دادگاه مستقر میباشند یا شعبه شورای حل اختلاف یا میانجیگری ارجاع میدهد. چنانچه حداکثر ظرف دو ماه موضوع منتهی به سازش شود، مراتب صورتجلسه و جهت اتخاذ تصمیم به قاضی دادگاه صلح اعلام میشود تا طبق مقررات اقدام کند. در صورت عدم حصول سازش، قاضی دادگاه صلح مطابق قانون، به موضوع رسیدگی کرده و مبادرت به صدور رأی مینماید.
تبصره ۳- دادگاه صلح میتواند در ساعات غیر اداری و یا در روزهای تعطیل نیز به دعاوی رسیدگی نماید و استقرار آن در محل شورای حل اختلاف بلامانع است.
تبصره ۴- در صورت حدوث اختلاف بین دادگاههای صلح و همچنین سایر مراجع قضائی و غیر قضائی به ترتیب زیر اقدام میشود:
الف- در مورد دادگاههای صلح واقع در حوزههای قضائی شهرستانهای یک استان و نیز اختلاف بین دادگاه صلح با دادسراها یا دادگاههای حقوقی یا کیفری یا بخش حوزه قضائی یک استان، حل اختلاف با دادگاه تجدیدنظر آن استان است.
ب- در مورد دادگاههای صلح واقع در حوزههای قضائی دو استان و نیز اختلاف بین دادگاه صلح و دادسراها یا دادگاههای حقوقی یا کیفری یا بخش حوزه قضائی دو استان، حل اختلاف با شعبه اول دادگاه تجدیدنظر استانی است که مرجع قضائی آن استان آخرین قرار عدم صلاحیت را صادر نموده است.
پ- در مواردی که دادگاه صلح به صلاحیت مراجع غیر قضائی، از خود نفی صلاحیت کند، پرونده برای تعیین صلاحیت به دادگاه تجدیدنظر استان ارسال میشود، تشخیص آن مرجع لازمالاتباع است.
تبصره ۵- آرای دادگاه صلح، قطعی است مگر در موارد زیر که قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان است:
الف- دعاوی موضوع بند (۱) این ماده درصورتیکه خواسته بیشتر از نصف نصاب مذکور در آن بند باشد.
ب- موارد موضوع بند (۹) این ماده نسبت به دیه یا ارش، درصورتیکه میزان یا جمع آنها بیش از یک دهم دیه کامل یا معادل آن باشد.
پ- موارد مذکور در بندهای (۲)، (۳) و (۴) این ماده؛
ت- موارد موضوع بند (۵) این ماده مشروط به اینکه اصل دعوا قابل اعتراض باشد.
ث- جنبه عمومی جرائم غیر عمدی موضوع بند (۹) درصورتیکه مجازات قانونی آن درجه شش یا بیشتر باشد.
ج- جرائم عمدی تعزیری که مجازات قانونی آنها حبس درجه هفت باشد.
ماده ۱۳- شوراها در موارد زیر حسب مورد با درخواست خواهان یا مدعی
خصوصی یا شاکی برای صلح و سازش اقدام مینمایند:
۱- کلیه امور مدنی و حقوقی.
۲- جنبه خصوصی جرائم غیرقابل گذشت.
۳- کلیه جرائم قابل گذشت
تبصره- درصورتیکه رسیدگی شورا با درخواست یکی از طرفین صورت پذیرد و طرف دیگر تا پایان جلسه اول عدم تمایل خود را برای رسیدگی در شورا اعلام نماید، شورا درخواست را بایگانی و طرفین را به مرجع صالح راهنمایی مینماید.
ماده ١۴- از تاریخ لازمالاجرا شدن این قانون به دعاوی و جرائم مندرج در این قانون در دادگاه صلح رسیدگی میشود و شورا صرفاً در امر صلح و سازش مطابق احکام این قانون اقدام میکند.
ماده ۱۵- در کلیه جرائم قابل گذشت (به استثنای مواردی که متهم متواری یا مجهولالمکان است)، اختلافات و دعاوی خانوادگی و سایر دعاوی مدنی و حقوقی که بهطور مستقیم در مرجع قضائی طرح میشود، مقام رسیدگیکننده و اجراکننده و همچنین مقام ارجاع قبل از ارجاع پرونده به شعبه و ثبت آن، پس از اتخاذ تصمیم در خصوص امور فوری، میتوانند حسب مورد با توجه به کیفیت موضوع و امکان حل و فصل آن از طریق صلح و سازش و با لحاظ ترتیباتی جهت حفظ ادله جرم، جلوگیری از فرار متهم و رعایت حقوق شاکی و نظم عمومی و در صورت ضرورت انجام تحقیقات لازم، پرونده را با ذکر دلیل به شورا ارجاع نمایند.
تبصره- مقام رسیدگیکننده و اجراکننده و همچنین مقام ارجاع قبل از ارجاع پرونده به شعبه و ثبت آن، مکلفند قبل از ارجاع پرونده به شورا از عدم مخالفت طرفین پرونده با ارجاع پرونده به شورا اطمینان حاصل کنند و شورا قبل از شروع به رسیدگی پروندههای موضوع این ماده طرف یا طرفین پرونده را از حق مخالفت با ارجاع پرونده به شورا مطلع سازد.
فصل سوم- ترتیب رسیدگی و اقدامات سازشی
ماده ١۶- در موارد مقرر در ماده (۱۳) این قانون شروع رسیدگی در شورا با درخواست کتبی یا شفاهی به عمل میآید. درخواست شفاهی در صورتمجلس قید و به امضای خواهان یا متقاضی می رسد.
تبصره- درخواست رسیدگی باید متضمن موارد زیر باشد:
۱- نام و نام خانوادگی، نام پدر، نام شخص حقوقی، شناسه ملی و اقامتگاه
طرفین دعوى.
۲- موضوع خواسته و همچنین تقویم آن در دعاوی مالی.
۳- موضوع درخواست یا شکایت.
۴- دلایل و مستندات درخواست یا شکایت.
ماده ۱۷- در مواردی که در این قانون حکمی تعیین نشده است، آیین دادرسی و ترتیبات رسیدگی، صدور رأی و اجرای احکام دادگاه صلح حسب مورد تابع قوانین و مقررات حاکم بر دادگاههای حقوقی و کیفری است.
سؤالی که به ذهن خوانندگان این مطلب ممکن است متبادر شود؛ این است که:
طلاق توافق و دعاوی خانوادگی، با توجه به قانون جدید شوراهای حل اختلاف،قابل طرح در شورا و دادگاه صلح هستند؟
هزینه وکیل طلاق توافقی:
بدون حضور زوجین
انجام کار حدود ۷ تا ۳۰ روز کاری
با توافق طرفین یا داشتن وکالت در طلاق
مبلغ حق الوکاله به ازای هر یک از زوجین در سال 1402 ، ۴ میلیون تومان
وکیل طلاق توافقی:
معمولاً پرونده های طلاق بدون داشتن وکیل به سرانجامی نمیرسند و خیلی طولانی و طاقت فرساست. وکیل انتخابی شما باید تجربه، تخصص و مهارت بالای کلام داشته باشد تا بتواند تخصص حقوقی خود را در دادگاه به درستی و واضح مطرح کند. از جمله ویژگی های یک وکیل خوب عبارتاند از:
آگاهی کامل به ماده های قوانین و مقررات طلاق (مواد 1127 تا 1133 قانون مدنی)
مشاور و راهنمای خوب و کافی برای صحبت با زوجین و راه حل های مناسب
آشنایی و آگاهی کامل به مراحل انواع طلاق های موجود در ایران
وکلای زندیه
متخصص در دعاوی حقوقی، کیفری و خانواده